ijn er in Rijssen eigenlijk Stolpersteine?” Die vraag stelde Arnold te Wierik aan Jan Scholten van Stolpersteine Nijverdal en Hellendoorn na diens lezing eind 2017 bij Rotary Rijssen Regge Regio, waarvan Te Wierik voorzitter was en nu nog bestuurslid is. Het antwoord was ‘nee’. Dat is een gemis, vond Arnold en kort daarna zette hij samen met twee andere leden van de Rotary, Jenny ter Maat en Irma Goossen, de eerste stappen voor de oprichting van Stichting Stolpersteine-Rijssen. Arnold en Ben vertellen meer over dit bijzondere project.
In 1995 begon de Duitse beeldend kunstenaar Gunter Demnig (76) met een bijzonder project: het leggen van Stolpersteine, ofwel ‘struikelstenen’, bij de huizen van nazi-slachtoffers die geen graf hebben; Joden, Sinti, Roma en verzetsmensen. Arnold: “De gedachte achter de Stolpersteine’- dat zijn betonnen keien van tien centimeter hoog, breed en diep met een bronskleurig plaatje - is dat je moet buigen om de tekst te kunnen lezen en je daarmee eer bewijst aan degene die op de steen vermeld staat. Die tekst bestaat uit de naam, geboortedatum, deportatiedatum en plaats en datum van het overlijden van het slachtoffer in kwestie.” Nadat Demnig zijn eerste steen had gelegd, had hij geen idee welke omvang zijn project zou krijgen. In Nederland zijn er inmiddels meer dan 10.000 gelegd en in heel Europa ongeveer 100.000. De eerste steen in Nederland werd op 29 november 2017 gelegd in Borne.
Eerste stenen in de Elsenerstraat
Stichting Stolpersteine-Rijssen op werd 28 maart 2019 opgericht. Het bestuur werd uitgebreid en bestaat nu naast voorzitter Arnold te Wierik, secretaris Irma Goossen en pr-functionaris Jenny ter Maat uit Ben Wolterink (penningmeester), Eva de Lange (nabestaande, Aly Spanjar (nabestaande), Jan Bakker (namens het Rijssens Museum) en Frans Nawijn (educatie). Ben: “Ons doel was om de eerste stenen te leggen in het jaar na de oprichting, 2020, het jaar waarin 75 jaar bevrijding werd gevierd. Dat is gelukt. Er zijn negen stenen gelegd in de Elsenerstraat, ter nagedachtenis aan de families De Lange en Spanjar.” Ter verduidelijking: de Stolpersteine, die allemaal gemaakt worden door initiator Gunther Demnig, worden gelegd voor het huis waar de slachtoffers hebben gewoond.
“Na het leggen van de laatste stenen zijn we beslist nog niet klaar”
De jeugd als fundament
Totaal waren er 117 stenen nodig om alle Rijssense slachtoffers te herdenken. Arnold: “Op dit moment zijn er zo’n 30 gelegd en in 2027 zijn de laatste aan de beurt. Dat gebeurt elk jaar - volgens een vast draaiboek en met alle facilitaire medewerking van de gemeente - op de tweede dinsdag in maart en oktober met als startpunt het Brodshoes. Dan hebben we als Rijssen een blijvend en zichtbaar eerbetoon aan de Rijssense, vooral joodse, slachtoffers van het nazi-regime. Dat is belangrijk, want we moeten de herinnering vasthouden, ook om een bijdrage te leveren aan met name de bestrijding van het antisemitisme dat vandaag de dag weer oplaait. Ben: “Dat betekent ook dat we na het leggen van de laatste stenen beslist nog niet klaar zijn. Het is vooral van belang om de jeugd te blijven informeren zodat zij de verhalen kunnen doorvertellen; de jeugd vormt het fundament onder het gedachtengoed van de Stolpersteine. Al vroeg hebben we daarom contact gezocht met basis- en middelbare scholen om te blijven vertellen wat er is gebeurd. Sinds kort zet het nieuwe bestuurslid Frans Nawijn zich ook met hart en ziel in voor het aspect educatie.” Arnold: “Het is verbazingwekkend hoe betrokken de jeugd is bij dit project, maar ook bij de verhalen over de oorlog in het algemeen. Dat een voorstelling in het Parkgebouw - waarin door Bert Vos het oorlogsverhaal werd verteld over zijn joods familie - bezocht werd door bijna vijfhonderd basisschoolleerlingen zegt genoeg. Dat is mooi om te zien en het geeft hoop.” Om het project ook na 2027 te laten voortleven wordt dat jaar een boek en een film uitgebracht met onder meer de geschiedenis van de joodse gemeenschap in Rijssen en een compilatie van steenleggingen. Ook wordt gewerkt aan een wandelroute langs alle plekken waar de joodse mensen hebben gewoond.
